Financiële en juridische on­der­steu­ning

Een vertrouwenspersoon?

Personen met jongdementie hebben, net als iedere 'patiënt', heel wat rechten. In principe oefent iedereen deze patiëntenrechten zelf uit. Een persoon met jongdementie kan je laten bijstaan door een vertrouwenspersoon. Deze vertrouwenspersoon kan hem/haar bijstaan, maar kan niet in diens plaats beslissen. Een vertrouwenspersoon is iemand die de persoon met jongdementie zelf kiest en die hem/haar kan bijstaan bij het uitoefenen van de rechten als patiënt. 

Een wilsverklaring?

Personen met jongdementie kunnen hun wensen en wil vast leggen in wilsverklaringen. Deze zijn onbeperkt geldig en kunnen dus altijd aangepast worden als er veranderingen zijn in wat iemand wel of niet wil. Op die manier kunnen hulpverleners weten wat de persoon in kwestie zou willen en hiermee rekening houden wanneer de persoon met jongdementie dat niet zelf (meer) kan vertellen. Een wilsverklaring moet dus worden opgesteld wanneer de persoon met jongdementie nog wilsbekwaam is. De persoon met jongdementie (en zijn/haar naaste) stelt dit document ook best op samen met een arts of hulpverlener, maar dat is niet verplicht. 

In België bestaan er in totaal vijf wilsverklaringen. Meer informatie hierover vind je op de website van LEIF (LevensEindeInformatieForum) of op de website Vroegtijdige Zorgplanning bij Dementie.

Een zorgvolmacht?

Een persoon met jongdementie kan bovendien ook vastleggen wie zijn/haar financiële (bv. beheer van bankrekeningen) en persoonlijke zaken (bv. keuze van arts of hulpverlener) regelen op het moment dat hij/zij dat zelf niet (meer) kan. Ook een zorgvolmacht kan alleen opgesteld worden wanneer persoon met jongdementie nog wilsbekwaam is zodat hij/zij begrijpt wat erin staat en ook de gevolgen daarvan begrijpt. Hieronder lees je meer over deze vorm van buitengerechtelijke bescherming.

De zorgvolmacht moet geregistreerd worden in een centraal register, wat uitsluitend kan gebeuren door de griffie van het vredegerecht in de verblijfplaats van de persoon met jongdementie of door een notaris. Iemand kan de zorgvolmacht zelf opstellen (dan neem je best contact op met de gemeente, het sociaal huis of de sociale dienst van de mutualiteit) of kan ervoor kiezen om dit op te laten stellen bij de notaris. Meer informatie over een zorgvolmacht vind je op de website Vroegtijdige Zorgplanning bij Dementie.

Een vertegenwoordiger?

Wanneer de persoon met dementie op jonge leeftijd bij bepaalde beslissingen zijn/haar belangen niet (meer) zelf kan behartigen, is er in meerdere of meerdere mate bescherming nodig. De wetgeving voorziet dergelijke bescherming (zowel voor beslissingen over de persoon zelf als over goederen), in twee vormen: 

• Een buitengerechtelijke bescherming: De persoon met jongdementie is handelingsbekwaam en geeft zelf een volmacht aan iemand die hij/zij vertrouwt om handelingen in diens naam te stellen (= een lastgeving) op het moment dat de persoon met jongdementie zelf handelingsonbekwaam wordt. Er komt geen rechter tussen beiden. Deze optie krijgt steeds de voorkeur omdat die het minst ingrijpend is voor de persoon met jongdementie. Alleen als dit niet voldoende bescherming biedt, zal overgegaan worden naar de rechterlijke bescherming.
• Een rechterlijke bescherming: De jonge persoon met dementie kan zelf geen volmacht meer geen (gezien hij/zij handelingsonbekwaam geacht wordt) waardoor de vrederechter een bescherming op maat samenstelt. Er wordt een bewindvoerder aangesteld die de persoon met jongdementie zal bijstaan en vertegenwoordigen.

Hieronder geven we weer wie in bovenstaande gevallen de rechten van de persoon met jongdementie kan waarborgen.

Een vertegenwoordiger kan in de plaats van een persoon met jongdementie beslissen wanneer hij/zij dat zelf niet meer kan. Deze vertegenwoordiger komt dan op voor diens belangen. Die persoon wordt verondersteld steeds de wil van de persoon met jongdementie te vertolken en op te treden in diens belang. Toch is het belangrijk dat ook iemand met jongdementie, die wilsonbekwaam geacht wordt, zoveel mogelijk betrokken wordt bij het uitoefenen van diens rechten. 

Een zorgverlener kan enkel in overleg met alle betrokken collega’s afwijken van de beslissing van de vertegenwoordiger. Dat kan noodzakelijk zijn om de belangen van de persoon met jongdementie te vrijwaren. Ook in het geval er geen andere vertegenwoordiger is of er een conflict is tussen meerdere personen die als vertegenwoordiger kunnen optreden, kan een zorgverlener in multidisciplinair overleg de belangen van de jonge persoon met dementie behartigen.

Wie is die vertegenwoordiger? Het watervalsysteem van de patiëntenrechtenwet

Er bestaan drie soorten vertegenwoordigers voor meerderjarig wilsonbekwame personen. De rol van de vertegenwoordiger is steeds het uitoefenen van de patiëntenrechten. De wetgever heeft een volgorde bepaald waarin iemand kan optreden als een vertegenwoordiger. Dit wordt ook wel het cascade- of watervalsysteem genoemd. Dit betekent dat een vertegenwoordiger die zich lager in de rang bevindt, pas kan optreden indien een hoger geordende vertegenwoordiger ontbreekt of niet wenst op te treden.

• Een door de persoon met jongdementie benoemde vertegenwoordiger: Iedere persoon met jongdementie kan, zoals hij/zij wilsbekwaam geacht wordt, zelf een vertegenwoordiger aanduiden. 
• Een door de rechter aangeduide vertegenwoordiger: Wanneer de persoon met jongdementie wilsonbekwaam geacht wordt, zelf geen vertegenwoordiger heeft aangeduid en onder bewindvoering komt, krijgt hij een vertegenwoordiger die door de vrederechter aangeduid wordt. Dit kan wel wat verwarring en onrust veroorzaken als de bewindvoerder iemand is die de patiënt niet goed kent of vertrouwt. Een aangeduide vertegenwoordiger komt steeds boven de bewindvoerder te staan. Door een vertegenwoordiger aan te duiden, kan je dit dus vermijden. 
• Een door de wet aangewezen vertegenwoordiger: Wanneer de persoon met jongdementie wilsonbekwaam geacht wordt, zelf geen vertegenwoordiger heeft aangeduid en de bewindvoerder geen vertegenwoordiger aangeduid heeft, worden de rechten van de patiënt uitgeoefend door de samenwonende echtgenoot of de wettelijk of feitelijk samenwonende partner. Wanneer er geen echtgenoot of partner is of hij dit niet wenst te doen, worden de rechten in opeenvolgende volgorde uitgeoefend door een meerderjarig kind, een ouder, een meerderjarige broer of zus van de patiënt. Wanneer ook deze personen de rechten niet wensen uit te oefenen of wanneer ze ontbreken, zal de betrokken zorgverlener je belangen als patiënt behartigen, in voorkomend geval in multidisciplinair overleg.

Het is dus belangrijk dat de persoon met dementie op jonge leeftijd zelf tijdig een vertegenwoordiger aanduidt die diens patiëntenrechten zal uitoefenen wanneer de persoon het zelf niet meer kan. Iedereen kan zich steeds bedenken en het document herroepen. De aangewezen vertegenwoordiger zal dan niet meer in de plaats van de persoon met jongdementie optreden.

Hoe duid je een vertegenwoordiger aan?

• Kies iemand die je ten volle vertrouwt en die je vertegenwoordiger wil zijn. Je kan bijvoorbeeld een goede vriend of een familielid aanduiden. Als je meerdere vertegenwoordigers wil aanduiden, raden we je aan om een volgorde te bepalen waarin ze kunnen optreden.
• Stel een document op en laat het toevoegen aan je patiëntendossier
• Tip: Je zorgt best voor drie exemplaren van dit document: één voor jezelf, één voor je vertrouwenspersoon en één om aan je dossier toe te voegen.

Hieronder vind je bronnen en organisaties terug waar je meer informatie over het aanstellen van een vertrouwenspersoon, vertegenwoordiger en/of bewindvoering terugvindt.